Co to jest TUS?
TUS czyli Trening Umiejętności Społecznych – jest to grupowa forma pracy z dziećmi, które doświadczają trudności społecznych.
TUS jest cyklem spotkań podczas których uczestnicy uczą się umiejętności społecznych niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu. Trening ten służy do celowego i zaplanowanego uczenia umiejętności, a dzięki pracy w małej grupie można przećwiczyć i utrwalić nowe umiejętności w bezpiecznym środowisku.
Dla kogo?
Zajęcia TUS skierowane są do każdej osoby, która ma trudności w funkcjonowaniu społecznym. Jest to jedna z częściej polecanych metod pracy z dziećmi i młodzieżą z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (autyzm, zespół Aspergera) jak również dla dzieci z ADHD, dzieci zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Można również tworzyć grupy dla dzieci, które nie mają diagnozy, ale z różnych powodów doświadczają trudności w funkcjonowaniu w grupie.
Z uwagi na elastyczność metody nie ma ograniczeń co do wieku uczestników – zajęcia TUS można prowadzić zarówno w grupach przedszkolnych, wczesnoszkolnych, młodzieży, jak i wśród dojrzałych osób.
TUSy są organizowane nie tylko dla dzieci ze spektrum autyzmu, ale również dla dzieci z trudnościami takimi jak:
- trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej,
- impulsywność, buntowniczość i opozycyjność,
- nieśmiałość, wycofanie społeczne,
- nieumiejętność dostosowania się do zasad,
- uleganie niekorzystnym wpływom
- niekontrolowana agresja
- problemy wychowawcze
- kłopoty w przedszkolu, szkole
Przy tworzeniu grupy, ważne jest, aby była ona na podobnym poziomie wiekowym, intelektualnym i komunikacyjnym, gdyż wtedy formy wsparcia są adekwatne do możliwości każdego uczestnika. Dzięki temu każdy uczestnik może skorzystać w pełni z zajęć.
Najbardziej podatną grupą na uczenie się i małe jeszcze negowanie zmian są najmłodsi uczestnicy TUS czyli dzieci w wieku przedszkolnym (starszaki) i wczesnoszkolnym. Są oni więc najlepszymi odbiorcami tego typu zajęć. Nie oznacza to jednak, że inne grupy wiekowe nie powinny w tego rodzaju zajęć korzystać. Ważne jest, aby odpowiednio dopasować program do wieku i potrzeb grupy. Wówczas również wśród nastolatków tworzą się „grupy wsparcia” które sprzyjają omawianiu trudności i powstawaniu relacji między uczestnikami.
Czego uczy TUS?
Twórca tej metody – Arnold Goldstein – opracował zbiór pięćdziesięciu umiejętności, które uznał za najważniejsze dla prawidłowego funkcjonowania społecznego. Jest to m.in. słuchanie, proszenie o pomoc, przyłączanie się, rozumienie innych, zadawanie pytań, poznawanie swoich uczuć. W tym założeniu ważnym narzędziem jest modelowanie prawidłowego zachowania i ćwiczenie umiejętności przez odgrywanie scenek. Zdolność uczenia się przez obserwację umożliwia dziecku nabywanie umiejętności w bezpiecznych warunkach.
Zajęcia są przestrzenią do przetestowania i omówienia różnych sposobów reagowania, co wspiera ich generalizowanie i wykorzystanie poza salą zajęciową. Dlatego ważnym zadaniem dla prowadzących jest stworzenie takiej przestrzeni, w której uczestnicy będą czuli się bezpiecznie i swobodnie. Pozwoli to na zdobywanie dobrych doświadczeń a w efekcie przenoszenie nabytych umiejętności na inne sfery życia, takie jak szkoła czy rodzina.
Z uwagi na różnorodne potrzeby każdej z grup nie ma stałej czy wymaganej listy tematów, które są poruszane podczas zajęć, natomiast można wyodrębnić bloki najczęściej omawiane na spotkaniach:
- Podstawowe umiejętności prospołeczne:
Kontrola mimiki, tonu głosu, postawy ciała. Adekwatny kontakt wzrokowy. Wybór tematów oraz wspólnych aktywności. Praca nad „pierwszym wrażeniem”.
- Wspólna zabawa:
Wybór aktywności. Wspólna zabawa zabawkami, zmiana zabawy, kończenie zabawy. Zapraszanie/dołączanie do zabawy. Kompromis. Nauka przegrywania.
- Emocje i strategie radzenia sobie z emocjami:
W jaki sposób odczuwam i wyrażam daną emocję? Jak reagować na emocje innych osób? Jak zareagować, gdy moje zachowanie negatywnie wpłynęło na drugą osobę? Strategie rozładowywania napięcia i radzenia sobie ze złością (elementy treningu zastępowania złości).
- Komunikacja werbalna i niewerbalna
Jak rozpocząć/podtrzymać/ zakończyć rozmowę? Jaki jest właściwy czas na rozmowę? Jakie pytania można zadać? Mowa ciała w rozmowie – po czym poznać komunikaty nadawane przez inne osoby? Jakie komunikaty najczęściej nadaję? Ćwiczenie dialogu, pytań zwrotnych, komunikatu „ja”.
- Trudne sytuacje w przedszkolu, szkole i poza nią
Reagowanie na zaczepki, podpuszczanie. Reagowanie w sytuacji trudnej poza domem. Konflikty – jak je rozpoznać i rozwiązać. Strategie wygaszania konfliktów.
Należy pamiętać, że nie jest to zamknięty katalog tematów i prowadzący każdorazowo podejmują decyzję o danych tematach bazując na diagnozie potrzeb grupy.
Jak wyglądają zajęcia z TUS?
Każde zajęcia dostosowane są do potrzeb i możliwości danej grupy, gdyż z założenia mają one dotyczyć trudności doświadczanych przez uczestników. Zajęcia zawierają w sobie elementy uczenia konkretnych umiejętności.
Ważnym punktem zajęć jest wyjaśnienie jaka umiejętność będzie ćwiczona oraz czemu ona służy, należy również pokazać w jakich sytuacjach najlepiej ją wykorzystać.
Po wprowadzeniu prowadzący modelują daną umiejętność (tak by uczestnicy widzieli, jak powinna ona wyglądać), a następnie każda osoba odgrywa scenki w których ćwiczy konkretne zwroty, postawę ciała, gesty.
Uczestnicy otrzymują informacje zwrotne dotyczące wykonanego zadania. Większość zajęć zawiera również elementy treningu komunikacji oraz pracy nad emocjami.
Jaki jest czas trwania terapii TUS?
Trening umiejętności społecznych może trwać tylko kilkanaście spotkań, ale może być kontynuowany przez wiele lat, tak by uczestnik nabywał nowe i doskonalił już nabyte umiejętności. Jedno spotkanie trwa od 1 do 2 godzin i prowadzone jest w grupie kilku uczestników. Osoby, które wejdą w skład grupy powinny uczestniczyć w niej do końca jednego cyklu. Zajęcia TUS (jeden cykl) najczęściej trwają semestr czy rok szkolny. W celu poprawnego przeprowadzenia spotkań wymagani są dwaj prowadzący.
Podsumowanie
Kształtowanie kompetencji społecznych jest bardzo ważną formą wspierania rozwoju dzieci, często jednak pomijaną w procesie formalnej edukacji. Kompetencje społeczne decydują o poziomie socjalizacji człowieka, jego dojrzałości do pełnienia różnych ról społecznych: początkowo ucznia/dziecka, później małżonka, rodzica czy pracownika. Wpływają na nasze relacje z innymi, poziom atrakcyjności społecznej oraz osiąganie celów życiowych.
Wiąże się to nie tylko z osiąganiem sukcesów, ale również z budowaniem samooceny oraz pewności siebie młodych osób.
W tekście zawarte są fragmenty ze strony internetowej Fundacji Pomoc Autyzm oraz Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 23 w Warszawie.